PRAWO GOSPODARCZE DLA EKONOMISTÓW I NIE TYLKO

WPROWADZENIE DO WYDANIA II

Drugie wydanie części I podręcznika Prawo gospodarcze dla ekonomistów i nie tylko uwzględnia zmiany stanu prawnego w zakresie podejmowania i wykonywania dzia­łalności gospodarczej oraz funkcjonowania gospodarki, które nastąpiły w ciągu ostat­n ich 4 lat. Są one tak duże, że trudno za nimi nadążyć studentom, przedsiębiorcom i praktykom gospodarczym, a nawet prawnikom zajmującym się prawem gospodar­czym, łącznie z wykładowcami tego przedmiotu... Co więcej, nie zawsze są to zmiany spójne i konieczne, co jeszcze bardziej komplikuje sytuację. Tylko część z nich wynika ze zmian prawa UE. Trzeba też zauważyć, że coraz więcej regulacji prawnych dotyczą­cych gospodarki jest zanadto szczegółowych, na co skarżą się zwłaszcza przedsiębiorcy. Nic dobrego nie może z tego wyniknąć dla polskiej gospodarki. Negatywne konse­kwencje tego zjawiska dotykają też studentów, gdyż coraz trudniej jest poznać obo­wiązujące regulacje prawa gospodarczego i nadążyć za ich nieustannymi zmianami. W związku z tym niniejsza publikacja jest zaadresowana również do polityków, zwłaszcza tych, którzy mają wpływ na tworzenie prawa gospodarczego w Polsce. Jej lektura dostarcza bowiem wielu pożytecznych wniosków w kwestii tego, co robić, żeby polskie prawo gospodarcze było lepsze, a także czego nie robić, aby go nie psuć i w konsekwencji nie działać na szkodę polskiej gospodarki.

Rozszerzony i pogłębiony zakres tej publikacji powoduje, że może być ona pole­cona nie tylko studentom różnych kierunków studiów, ale także seminarzystom, doktorantom, praktykom gospodarczym oraz wszelkim innym osobom, które stykają się z prawem gospodarczym w swej pracy zawodowej, w tym zajmują się nim naukowo. Wyraźnie i zgodnie podkreślili to recenzenci wydawniczy niniejszej publikacji.

W drugim wydaniu części I podręcznika został w zasadzie zachowany układ tre­ści z pierwszego wydania. Dodano jednak obszerny rozdział poświęcony zadaniom i kompetencjom organów władzy publicznej w dziedzinie gospodarki i stosun­ków z przedsiębiorcami w związku z licznymi zmianami podstaw prawnych funkcjo­nowania gospodarki. Ponadto w rozdziale o źródłach prawa gospodarczego odrębnie zostały omówione ustawy tworzące tzw. Konstytucję Biznesu, aby niejako sprowa­dzić na ziemię to mylące określenie, zmierzające do nadania większego faktycznego znaczenia ustawie - Prawo przedsiębiorców z 2018 r. i ustawom z nią powiązanym niż to, na jakie akty te zasługują ze względu na swój charakter oraz zawarte w nich regulacje prawne, w większości powtarzające przepisy ustawy o swobodzie działal­ności gospodarczej z 2004 r. i ustawy o świadczeniu usług na terytorium RP z 2010 r. Poza tym w rozdziale poświęconym przedsiębiorstwu i przedsiębiorcy zaktuali­zowano i poszerzono rozważania dotyczące obu tych fundamentalnych pojęć oraz omówiono dodatkowo transgraniczną działalność usługową, a także zasady sto­sunków organów władzy publicznej z przedsiębiorcami w ujęciu ustawy - Prawo przedsiębiorców z 2018 r. Z kolei w równie ważnym rozdziale dotyczącym podejmo­wania i wykonywania działalności gospodarczej zostały przedstawione najnowsze zmiany przepisów odnoszące się do Krajowego Rejestru Sądowego oraz Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej, form reglamentacji działal­ności gospodarczej i możliwości jej zawieszenia, a także postępowania upadłościo­wego i restrukturyzacyjnego. W rozdziale tym omówiono także przepisy ustawy o Krajowym Rejestrze Zadłużonych, które mają wejść w życie dopiero 1 grudnia 2020 r. Natomiast w rozdziale poświęconym kontroli i nadzorowi w działalności gospodarczej, poza przedstawieniem zadziwiająco zmienionego charakteru Komi­sji Nadzoru Finansowego przez ustawę z 2018 r. zatytułowaną niewinnie "o zmianie niektórych ustaw", zostały zaprezentowane dodatkowo aktualne rozważania o nad­zorze makroostrożnościowym nad systemem finansowym i zarządzaniu kryzy­sowym w systemie finansowym w świetle ustawy z 2015 r. oraz powiązanej z nią ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym, systemie gwarantowania depo­zytów oraz przymusowej restrukturyzacji z 2016 r., zmienionej istotnie w 2019 r. Z kolei w rozdziale o ochronie prawnej konkurencji i konsumentów dodano uwagi o zmianie modelu kontroli postanowień wzorców umowy z sądowej na kontrolę administracyjno-sądową, realizowaną przez Prezesa UOKiK, a także przedstawiono nowe przepisy określające zasady odpowiedzialności cywilnej za szkodę wyrzą­dzoną przez naruszenie prawa konkurencji i dochodzenia roszczeń z tego tytułu, co reguluje ustawa z 2017 r., implementująca dyrektywę PE i Rady 2014/104/UE. Wreszcie rozdział omawiający zasady pomocy publicznej dla przedsiębiorców uka­zuje, jak wciąż niespójna z prawem UE jest ustawa o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej z 2004 r., której rządowy projekt zmiany dopiero wpłynął do Sejmu, uświadamiając przy okazji, że tego rodzaju pomoc, będąca zagro­żeniem dla konkurencji na wspólnym rynku, przekroczyła już w 2017 r. 40 mld zł wydatkowanych co roku z zasobów państwowych.

Aby uczynić podręcznik przystępniejszym dla Czytelnika zastosowano pogru­bioną czcionkę w przypadku wyrazów kluczowych, na które trzeba zwrócić szcze­gólną uwagę.

W tym wydaniu rozszerzonym niniejszej publikacji przedstawione zagadnienia o charakterze historycznym oraz szczegółowym mają mniejsze i tylko pośrednie zna­czenie dla głównego toku analiz i uwag. Studenci przygotowujący się do egzaminu z prawa gospodarczego mogą te partie podręcznika śmiało pominąć. Nie znaczy to, że są one mało wartościowe, gdyż często można w nich znaleźć krytyczne uwagi i oceny autora na temat omawianych regulacji prawnych.

Obecne wydanie części I podręcznika uwzględnia stan prawny na dzień 1 kwiet­nia 2019 r. z niewielką późniejszą aktualizacją, która była możliwa w toku prac redak­cyjnych. Pełna aktualizacja jest niemożliwa z racji uchwalania w ostatnim czasie licznych ustaw zmieniających za jednym zamachem od kilku do kilkudziesięciu ustaw. Kilkanaście takich najnowszych ustaw zmieniających zostało wymienionych w wykazie zamieszczonym na końcu podręcznika. Kolejnym tego rodzaju aktem ma być zapowiedziana ustawa o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczenia obcią­żeń regulacyjnych, której projekt z końca marca 2019 r. był promowany pod hasłem "przyjazne prawo". Akt ten miał zmienić aż 74 ustawy, ale jego projekt nie trafił do Sejmu w pierwszej połowie 2019 r. Może to i lepiej, gdyż doświadczenie podpowiada, że niedobre prawo może być lepsze od prawa często zmienianego...

Publikacja zawiera wybraną bibliografię prawa gospodarczego z ostatnich 20 lat. Dołączono też wykaz chronologiczny ważniejszych ustaw przywołanych w części I podręcznika i ich tekstów jednolitych, co pozwala na ogólne z reguły odwoływanie się do omawianych ustaw w poszczególnych rozdziałach - bez podawania dokładnych dat ich uchwalenia lub zmiany, bez stosowania numeracji konkretnych artykułów i bez wskazania miejsca ogłoszenia danego aktu. Osobom zainteresowanym bardziej szczegółowymi informacjami umożliwia to szybkie dotarcie do odpowiednich regu­lacji ustawowych w celu poszerzenia i zaktualizowania swojej wiedzy z zakresu prawa gospodarczego. Dzięki temu tekst podręcznika jest bardziej przystępny dla nieprawników. Należy zaznaczyć, że w wykazie tym zamieszczono też informacje o kilku­nastu dekretach, rozporządzeniach Prezydenta i ustawach sprzed 100 lat, które były pierwowzorami późniejszych i współczesnych ustaw regulujących zagadnienia funkcjonowania polskiej gospodarki oraz zasad wykonywania działalności gospodar­czej. Warto zauważyć, że już pod koniec 1918 r. powstał Urząd Patentowy RP, a kilka miesięcy później zostały stworzone podwaliny prawne statystyki gospodarczej oraz kontroli państwa w gospodarce. Po 100 lat liczą również dekrety o zatwierdzaniu i zmianie statutów spółek akcyjnych, o spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością oraz o rejestrze handlowym.

Można zapowiedzieć, że będąca nadal w przygotowaniu część II tego podręcz­nika powinna ukazać się w pierwszej połowie 2020 r.

Jerzy Gospodarek, Prawo gospodarcze dla ekonomistów i nie tylko. Część I - Zagadnienia ogólne, wydanie II rozszerzone i zaktualizowane, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 2019.

Takiego podręcznika do prawa gospodarczego nie ma na rynku. Autor w sposób wyjątkowo przejrzysty omawia najważniejsze regulacje około 200  ustaw w powiązaniu z prawem UE i prawem międzynarodowym. W tym wydaniu podręcznika oprócz w pełni zaktualizowanego przedstawienia pojęcia i zakresu prawa gospodarczego, jego zasad, źródeł prawa oraz szeroko ujętej problematyki wiążącej się z pojęciami przedsiębiorstwo, przedsiębiorca i działalność gospodarcza, został dodany obszerny rozdział poświęcony zadaniom i kompetencjom organów władzy publicznej w dziedzinie gospodarki i stosunków z przedsiębiorcami, co było konieczne ze względu na liczne zmiany podstaw prawnych funkcjonowania gospodarki w ostatnich 4 latach. Autor z pasją przedstawił  mało znane kulisy uchwalenia ustaw tworzących tzw. Konstytucję Biznesu z 2018 r., dokonał krytycznej analizy tych ustaw, wykazując, że nie stanowią one żadnej konstytucji, a jedynie zręczny chwyt propagandowy. Ponadto w podręczniku zostały omówione aktualne zagadnienia kontroli i nadzoru w działalności gospodarczej, ze zwróceniem uwagi na zastanawiająco zmieniony charakter prawny KNF, a także ważne kwestie ochrony prawnej konkurencji i konsumentów oraz pomocy publicznej dla przedsiębiorców.

Przedstawiony w podręczniku stan prawny na dzień 1 kwietnia 2019 r. wykracza w wielu kwestiach poza tę datę i np. zostały też omówione przepisy ustawy o Krajowym Rejestrze Zadłużonych, które mają wejść w życie dopiero 1 grudnia 2020?r. Pomocą dla Czytelników jest dołączony wykaz chronologiczny ważniejszych ustaw przywołanych w publikacji i ich tekstów jednolitych. Wykaz ten obejmuje także kilkanaście dekretów, rozporządzeń Prezydenta i ustaw sprzed 100 lat, które były pierwowzorami późniejszych oraz współczesnych ustaw gospodarczych. Najnowsze ustawy ogłoszone już po wymienionej dacie, które w konsekwencji nie mogły być omówione w podręczniku, zostały zasygnalizowane we wskazanym wykazie, aby uświadomić Czytelnikowi, jak niesamowicie szybko i niestety często z wątpliwym sensem jest zmieniane prawo gospodarcze. Tę niewesołą konstatację potwierdzają liczne publikacje objęte dołączoną wybraną bibliografią prawa gospodarczego z ostatnich 20 lat, liczącą ponad 500 pozycji.

Jak zauważyła recenzentka wydawnicza tego wydania podręcznika Prof. dr hab. Józefa Famielec z UEK jest ono jeszcze lepsze niż pierwsze i "spełnia nie tylko wymogi podręcznika, ale dojrzałego studium nad prawem gospodarczym. Zawiera nie tylko "literę prawa" ale i "ducha prawa" tak ważnego w jego wykorzystaniu w ekonomii, w finansach, w zarządzaniu - dla przedsiębiorców." Z kolei drugi recenzent Prof. USz dr. hab. Krzysztof Wesołowski stwierdził, że "jest pod wrażeniem erudycji, pracowitości i skrupulatności Autora, który zadał sobie wiele trudu, aby przygotować dzieło tak kompletne i szczegółowe, łączące rozważania natury prawnej z uwagami ekonomicznymi, pokazującymi skutki działania prawa."

Rozszerzony i pogłębiony zakres tej publikacji powoduje, ze może być ona polecona nie tylko studentom różnych kierunków studiów, ale także seminarzystom, doktorantom, praktykom gospodarczym oraz naukowcom. Książka ta jest zaadresowana również do polityków, zwłaszcza mających wpływ na tworzenie prawa gospodarczego w Polsce. Jej lektura bowiem dostarcza wielu pożytecznych wniosków w kwestii tego, co robić, żeby polskie prawo gospodarcze było lepsze, a także czego nie robić, aby go nie psuć i w konsekwencji nie działać na szkodę polskiej gospodarki. Autor pokazuje na licznych przykładach, co znaczy "dobra zmiana na gorsze" w prawie gospodarczym.

Wykaz skrótów

Wprowadzenie do wydania II

Wstęp do wydania I

Rozdział I. Prawo gospodarcze w systemie prawa i jego zasady

1. Pojęcie i zakres prawa gospodarczego

2. Prawo gospodarcze jako dyscyplina prawnicza

3. Pojęcie i rola zasad prawa gospodarczego

4. Zasada wolności gospodarczej

5. Zasada równości prawnej przedsiębiorców

6. Zasada wolnej konkurencji

7. Zasada ochrony własności i innych praw przedsiębiorców

Rozdział II. Źródła prawa gospodarczego

1. Pojęcie źródeł prawa gospodarczego

2. Prawo pierwotne i pochodne UE

3. Konstytucja RP

4. Ratyfikowane umowy międzynarodowe

5. Ustawy o charakterze ogólnym będące źródłami prawa gospodarczego

5a. Znaczenie pakietu ustaw tworzących tzw. Konstytucję Biznesu

6. Ustawy o charakterze szczególnym będące źródłami prawa gospodarczego

7. Akty wykonawcze

8. Akty prawa miejscowego

9. Cechy ustawodawstwa gospodarczego

10. Ogłaszanie aktów normatywnych będących źródłami prawa gospodarczego i innych aktów prawnych związanych z działalnością gospodarczą

Rozdział III. Zadania i kompetencje organów władzy publicznej w dziedzinie gospodarki i stosunków z przedsiębiorcami

1. Uwagi ogólne

2. Organy Sejmu mające zadania związane z gospodarką

3. Organy Senatu mające zadania związane z gospodarką

4. Zadania i kompetencje organów władzy wykonawczej w dziedzinie gospodarki i stosunków przedsiębiorcami

5. Formy prawne wykonywania administracji pośredniej w dziedzinie gospodarki

6. Zadania i kompetencje organów jednostek samorządu terytorialnego w dziedzinie gospodarki i stosunków z przedsiębiorcami

Rozdział IV. Przedsiębiorstwo i przedsiębiorca

1. Pojęcie przedsiębiorstwa w prawie UE

2. Pojęcie przedsiębiorstwa i przedsiębiorcy w prawie polskim

3. Firma jako oznaczenie przedsiębiorcy

4. Zasady uczestnictwa przedsiębiorcy w obrocie gospodarczym

5. Podstawowe prawa i obowiązki przedsiębiorców

6. Klasyfikacje przedsiębiorców

7. Osoba fizyczna jako przedsiębiorca

8. Zakazy i ograniczenia prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby fizyczne mające szczególny status prawny

9. Przedsiębiorcy zagraniczni i inne osoby zagraniczne uczestniczące w obrocie gospodarczym na terytorium RP

9a. Transgraniczna działalność usługowa

10. Organizacje przedsiębiorców

11. Zasady stosunków organów władzy publicznej z przedsiębiorcami

Rozdział V. Podejmowanie i wykonywanie działalności gospodarczej

1. Pojęcie działalności gospodarczej, jej cechy i rodzaje

2. Zasady podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej

3. Zakres, funkcje i zasady funkcjonowania KRS

4. Rejestr przedsiębiorców - zakres podmiotowy i przedmiotowy

5. Zasady funkcjonowania CEIDG

6. Koncesje

7. Zezwolenia

8. Wpis do rejestru działalności regulowanej

9. Zawieszenie działalności gospodarczej

10. Postępowanie upadłościowe

11. Postępowanie restrukturyzacyjne

12. Zakres i zasady funkcjonowania Krajowego Rejestru Zadłużonych

13. Zakończenie działalności gospodarczej

Rozdział VI. Kontrola i nadzór w działalności gospodarczej

1. Pojęcie kontroli gospodarczej i jej rodzaje

2. Zasady kontroli działalności gospodarczej przedsiębiorcy

3. Pojęcie nadzoru gospodarczego i jego rodzaje

4. Nadzór nad rynkiem finansowym

Rozdział VII. Ochrona prawna konkurencji i konsumentów

1. Pojęcie konsumenta

2. Podstawy prawne ochrony konkurencji i konsumentów

3. Organizacja ochrony konkurencji i konsumentów

4. Zakaz praktyk ograniczających konkurencję

5. Zakaz praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów

6. Ochrona przed czynami nieuczciwej konkurencji

7. Zakaz nieuczciwych praktyk rynkowych

8. Zakaz stosowania niedozwolonych postanowień umownych we wzorcach umów zawieranych z konsumentami

9. Zasady odpowiedzialności cywilnej za szkodę wyrządzoną przez naruszenie prawa konkurencji i dochodzenia roszczeń z tego tytułu

Rozdział VIII. Pomoc publiczna dla przedsiębiorców

1. Podstawy prawne pomocy publicznej

2. Pojęcie pomocy publicznej i jej zakaz w prawie UE

3. Wyłączenia spod zakazu pomocy publicznej dla przedsiębiorstw

4. Kompetencje instytucji UE w sprawach pomocy przyznawanej przez państwa

5. Rodzaje i formy pomocy publicznej

6. Postępowanie w sprawie udzielenia pomocy publicznej

Wybrana bibliografia prawa gospodarczego

Wykaz chronologiczny ważniejszych ustaw i ich tekstów jednolitych