ZARZĄDZANIE TRANSFEREM TECHNOLOGII KOSMICZNYCH

Badania kosmiczne obejmują wykorzystanie najnowszych osiągnięć z różnych dziedzin nauki i tworzą nową jakość dzięki konieczności sprostania wymaganiom, jakie niesie za sobą eksploracja dalekich planet, zdalne badanie zjawisk w przestrzeni kosmicznej czy też budowanie instrumentów i przyrządów kosmicznych. Sektor kosmiczny ma wpływ na różne dziedziny życia i aspekty działalności człowieka. Wiele systemów, usług i produktów warunkujących bezpieczeństwo i poziom życia człowieka jest uzależnionych pośrednio lub bezpośrednio od przestrzeni kosmicznej. Dane pochodzące z przestrzeni kosmicznej są ważną częścią codziennej egzystencji społeczeństw. Decyduje o tym powszechne wykorzystanie technologii kosmicznych m.in. podczas używania telefonów komórkowych, sprawdzania prognozy pogody czy też podróżowania z nawigacją samochodową. Rozwój badań kosmicznych, chęć poznawania odległych planet i małych ciał Układu Słonecznego, plany dotyczące skolonizowania Marsa czy Księżyca, a także loty załogowe oraz bezzałogowe misje eksplorujące odległą przestrzeń w naszym Układzie Słonecznym i poza nim implikują tworzenie instrumentów i budowę niezwykle wymagających technologicznie pojazdów kosmicznych.

Badania kosmiczne mają charakter multidyscyplinarny, a o ich wadze decyduje nie tylko to, że generują wiele osiągnięć istotnych z punktu widzenia całej gospodarki, ale też transfer opracowanych i wdrożonych technologii do innych dziedzin nauki i gospodarki, który ma istotne znaczenie aplikacyjne. Urządzenia projektowane na potrzeby eksploracji kosmosu czy budowy systemów satelitarnych muszą sprostać wymogom konstrukcyjnym i wytrzymałościowym, adekwatnym do ekstremalnych z perspektywy ziemskiego otoczenia warunków panujących w przestrzeni kosmicznej. Wszelkie instrumenty, urządzenia oraz elementy składowe są projektowane, testowane i montowane ze szczególną precyzją za pomocą specjalistycznego i dedykowanego tym celom sprzętu, a także w bardzo ściśle kontrolowanych warunkach. Urządzenia eksplorujące przestrzeń okołoziemską czy  międzyplanetarną narażone są na liczne niebezpieczeństwa, których prawdopodobieństwo wystąpienia, a więc i wynikające stąd konsekwencje, trudno przewidzieć. Dlatego też inżynieria kosmiczna wymaga opracowania bardzo wytrzymałych produktów. Ponadto urządzenia wysyłane w przestrzeń kosmiczną są również przy-gotowane do sterylizacji biologicznej, aby nie spowodować żadnego skażenia mikrobiologicznego w kosmosie. Mało znane jest pochodzenie różnorodnych osiągnięć technologii kosmicznych. Brakuje także społecznej świadomości, która pozwoliłaby zrozumieć, jak wiele dokonań i sukcesów nierozerwalnie łączy się z eksploracją kosmosu.

Książka adresowana jest do trzech grup odbiorców. Pierwszą stanowią ci, którzy zainteresowani są głównie transferem technologii oraz zagadnieniami komercjalizacji rozwiązań naukowych, drugą - profesjonaliści zaangażowani w proces implementacji rozwiązań o proweniencji kosmicznej do różnorodnych gałęzi przemysłu, trzecią natomiast odbiorcy zainteresowani szeroko ujętą problematyką rozwoju sektora kosmicznego.

Praca składa się z siedmiu rozdziałów, których kolejność została podporządkowana aspektom pozwalającym odróżnić transfer technologii od transferu technologii kosmicznych. Rozdział pierwszy zawiera charakterystykę sektora kosmicznego, a także pojęcia istotne z perspektywy refleksji badawczej oraz definicję interesariuszy światowego sektora kosmicznego. Transfer technologii kosmicznych, jako proces nieliniowy, długotrwały i o znacznej dynamice, został w tym miejscu tak opisany i scharakteryzowany, aby wyodrębnić najważniejsze jego cechy pozwalające zdefiniować kluczowe bariery, determinanty sukcesu oraz zasugerować mechanizmy badania efektywności. W rozdziale drugim zaprezentowany został dyskurs na temat trudności dotyczących pomiaru

efektywności transferu technologii kosmicznych. Ze względu na specyfikę sektora i samą naturę transferu technologii nie jest możliwe podanie uniwersalnej reguły, jednego modelu zarządzania czy przyjęcia konkretnych założeń służących optymalizacji przebiegu procesu i właściwej monetaryzacji rozwiązań. Różnorodność zarządzania procesem transferu technologii wpływa bezpośrednio na badanie jego efektywności. W rozdziale trzecim zaprezentowano natomiast model zarządzania implementacją rozwiązań w narodowych agencjach kosmicznych. Konieczne jest globalne spojrzenie na proces transferu technologii kosmicznych w ujęciu gospodarczym. Analiza determinantów sukcesu może znaleźć także praktyczne zastosowanie w czerpaniu z dobrych wzorców światowych agencji kosmicznych przy tworzeniu krajowego, polskiego programu kosmicznego. Kolejny, czwarty rozdział obejmuje zagadnienie kluczowe z perspektywy prezentowanych rozważań, które nie doczekało się dotychczas kompleksowego ujęcia w polskiej literaturze przedmiotu, tj. kwestię zarządzania własnością intelektualną i kwestię zasadności, w tym ekonomicznej ochrony praw własności intelektualnej, na rynkach niekosmicznych. Analiza różnicowa oceny potencjału komercjalizacyjnego rozwiązań o proweniencji kosmicznej i niekosmicznej została opisana w rozdziale piątym. W rozdziale szóstym zaprezentowano zaś przykłady pomyślnego transferu technologii, ze szczególnym uwzględnieniem zastosowania rozwiązań kosmicznych w medycynie. Ogół zagadnień przedstawionych w tym rozdziale ma na celu zwrócenie uwagi na ogromny potencjał tkwiący w technologiach kosmicznych oraz wskazanie, jak rozwój badań kosmicznych oddziałuje na wybrane gałęzie przemysłu, chociaż pozornie mogłoby się to wydawać bardzo odległe od siebie. Zarządzanie transferem technologii kosmicznych na przykładzie zagadnienia górnictwa kosmicznego przedstawiono w rozdziale siódmym.

Praca obejmuje nieopisywany dotąd zakres tematyczny, dotyczący sposobu zarządzania transferem technologii kosmicznych, pozwalającego zwiększyć prawdopodobieństwo wdrożenia, ze wskazaniem na konieczność postrzegania transferu technologii kosmicznych jako złożonego, wielopoziomowego procesu.

Składam serdeczne podziękowania recenzentom wydawniczym niniejszej pracy za cenne uwagi merytoryczne i wnikliwe komentarze, które przyczyniły się wydatnie do nadania jej ostatecznego kształtu. Panu prof. dr. hab. Markowi Banaszkiewiczowi dziękuję zwłaszcza za spostrzeżenia dotyczące charakterystyki sektora kosmicznego i wyzwań technologicznych stojących przed przemysłem kosmicznym. Pan prof. Włodzimierz Sroka zwrócił z kolei uwagę na problematykę związaną z samymi procesami zarządzania oraz znaczeniem interdyscyplinarności badań kosmicznych.

Wyrazy wdzięczności należą się też pani prof. Joannie Cygler ze Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie za naświetlanie zagadnień związanych z zarządzaniem strategicznym i kooperencja przedsiębiorstw oraz wsparcie i niezwykły mentoring.

Prezentowane w publikacji dane, dotyczące europejskich mechanizmów rozwijania przedsiębiorczości w obrębie sektora kosmicznego, pochodzą nie tylko z najnowszej literatury przedmiotu i baz danych, ale są również wynikiem prac analitycznych prowadzonych w ramach zakończonego już projektu POIG 1.3.2, realizowanego w Centrum Badań Kosmicznych Polskiej Akademii Nauk w latach 2013-2015. Liczne wizyty w europejskich ośrodkach zajmujących się transferem technologii kosmicznych pozwoliły mi postawić pytania dotyczące efektywności procesu zarządzania transferem technologii kosmicznych. Pragnę podziękować Dyrekcji i pracownikom instytutu CBK PAN, moim Koleżankom i Kolegom, za umożliwienie mi realizacji inspirujących projektów i współdzielenie fascynacji płynącej z ziemskiego wykorzystania technologii powstających na rzecz eksploracji przestrzeni kosmicznej. Praca w Polskiej Agencji Kosmicznej uświadomiła mi natomiast, jak społecznie nieznane są korzyści wynikające z eksploracji kosmosu i z jak wieloma ograniczeniami boryka się polski przemysł kosmiczny. Potrzeba stworzenia systemowego wsparcia polskiej przedsiębiorczości w zakresie wykorzystywania osiągnięć o proweniencji kosmicznej skłoniła mnie do analizy systemowej mechanizmów NASA i JAXA na rzecz transferu technologii kosmicznych. Bardzo dziękuję w tym miejscu pierwszemu Prezesowi Polskiej Agencji Kosmicznej panu prof. dr. hab. Markowi Banaszkiewiczowi za możliwość uczestniczenia w historycznym  wyzwaniu, jakim było zakładanie instytucji odpowiedzialnej za polską aktywność w sektorze kosmicznym.

Wyrazy wdzięczności należą się także pani mec. dr Małgorzacie Wilińskiej, która od lat przeprowadza mnie przez prawne meandry transferu technologii i wskazuje na rodzaje ryzyka dotyczącego aktywności w sektorze kosmicznym. Chciałabym podziękować również za wieloletnią współpracę dr. hab. Karolowi Sewerynowi z CBK PAN, dzięki któremu rozwinęłam kompetencje w zakresie oceny potencjału komercjalizacyjnego technologii kosmicznych. Wyrazy wdzięczności składam też pani prof. dr hab. Barbarze Wachowicz za cenne dyskusje dotyczące analityki i inżynierii medycznej, problematyki hematologii w warunkach mikrograwitacji oraz wpływu technik kosmicznych na monitorowanie zdrowia całych populacji. Przekonanie o konieczności analizy zagadnień związanych ze specyfiką zarządzania własnością intelektualną w sektorze kosmicznym zawdzięczam również pracy z panem dr. inż. Markiem Burym, europejskim rzecznikiem patentowym z Kancelarii Patentowej Bury & Bury, któremu składam wyrazy uznania.

Wykaz skrótów

Wstęp

Charakterystyka sektora kosmicznego

1.1. Sektor kosmiczny - przegląd najważniejszych aspektów

1.2. Struktura sektora kosmicznego i łańcuch dostaw

1.3. Rola agencji kosmicznych i organizacji międzynarodowych w zarządzaniu sektorem kosmicznym

1.4. Globalna gospodarka kosmiczna

1.4.1. Rynek kosmiczny

1.4.2. Światowe nakłady na utrzymanie i rozwój sektora kosmicznego

1.5. New Space

1.6. Zmiana zasad finansowania sektora kosmicznego

Transfer technologii kosmicznych - pojęcia i modele pomiaru efektywności

2.1. Czy sektor kosmiczny jest innowacyjny?

2.2. Zakres znaczeniowy stosowanych pojęć

2.2.1. Transfer technologii - szerokie rozumienie

2.2.2. Transfer technologii kosmicznych - stosowane definicje

2.3. Modele pomiaru efektywności transferu technologii

Transfer technologii kosmicznych w najważniejszych światowych agencjach kosmicznych

3.1. Główni interesariusze transferu technologii kosmicznych

3.2. Transfer technologii kosmicznych w NASA

3.2.1. Uwarunkowania formalne transferu technologii kosmicznych

3.2.2. Mechanizmy operacyjne transferu technologii kosmicznych w NASA

3.3. Transfer technologii kosmicznych w ESA

3.3.1. Centrum Inkubacji Biznesowej (ESA Bussines Incubation Centre)

3.3.2. Sieć transferu technologii ESA

3.4. Europejski model transferu technologii kosmicznych na przykładzie niemieckiej agencji kosmicznej DLR

3.5. Pozaeuropejskie modele transferu technologii kosmicznych

3.5.1. Rosja i komercjalizacja rozwiązań naukowych

3.5.2. Chińska polityka prywatyzacji przemysłu kosmicznego

3.5.3. Transfer technologii kosmicznych w Indiach

3.5.4. Japoński model transferu technologii kosmicznych

3.6. Rezultaty transferu technologii kosmicznych - interpretacja analiz dostępnych danych

3.6.1. Wnioski wynikające z wdrożeń technologii kosmicznych NASA

3.6.2. Wyniki wdrożeń technologii kosmicznych JAXA

3.6.3. Wyniki transferu technologii kosmicznych w ESA

3.6.4. Główne obszary zastosowań technologii kosmicznych

Zarządzanie prawami własności intelektualnej w sektorze kosmicznym w procesie transferu technologii

4.1. Własność intelektualna w sektorze kosmicznym, space heritage i wewnętrzny rynek kosmiczny

4.2. Znaczenie systemu ochrony patentowej a czynniki wpływające na zarządzanie własnością intelektualną w sektorze kosmicznym

4.3. Znaczenie modelu zarządzania własnością intelektualną przez agencję kosmiczną na przykładzie ESA

4.4. Ochrona własności intelektualnej warunkiem efektywnego transferu technologii kosmicznych

Specyfika oceny potencjału komercjalizacyjnego technologii kosmicznych

5.1. Analiza różnicowa potencjału komercjalizacyjnego technologii kosmicznych

5.2. Faza rozwoju technologicznego produktu

5.3. Zastosowania technologii i ochrona własności intelektualnej

5.3.1. Zastosowania technologii

5.3.2. Ochrona własności intelektualnej

5.4. Rynek i konkurencja

5.4.1. Czynniki kształtujące popyt

5.4.2. Trendy technologiczne a rynek kosmiczny

5.4.3. Konkurencja

5.4.4. Określanie przyszłej chłonności rynku na rozwiązania transferu technologii

5.4.5. Kapitał ludzki, aspekty finansowe oraz uwarunkowania prawne i polityczne

5.5. Znaczenie potencjału komercjalizacyjnego a modele komercjalizacji technologii

5.5.1. Modele liniowe

5.5.2. Modele funkcjonalne

5.5.3. Model Jolly'ego

Sukcesy transferu technologii kosmicznych - wybrane przykłady zastosowania rozwiązań o proweniencji kosmicznej w gospodarce

6.1. Wybrane przykłady sukcesów wdrożenia rozwiązań o proweniencji kosmicznej

6.2. Techniki satelitarne i technologie kosmiczne w medycynie i ochronie zdrowia

6.2.1. Instrumenty z kosmosu: aplikacje osiągnięć technologii kosmicznych w medycynie - wybrane przykłady

6.2.2. Wykorzystanie know-how z zakresu badań kosmicznych w medycynie

6.2.3. Aktywna obecność człowieka w przestrzeni kosmicznej

6.2.4. Zdrowie w globalnej wiosce

6.2.5. Analiza ONZ

Górnictwo kosmiczne - wybrane studium przypadku z perspektywy zarządzania transferem technologii kosmicznych

7.1. Pojęcie górnictwa kosmicznego

7.2. Czynniki wskazujące na stałą i znaczną potrzebę rozwijania górnictwa kosmicznego

7.2.1. Światowe tendencje w eksploracji kosmosu

7.2.2. Aspekt ekonomiczny wydobycia surowców w przestrzeni kosmicznej

7.3. Spektrum problemów inżynierskich i badawczych związanych z obszarem górnictwa kosmicznego

7.3.1. Wyzwania związane z realizacją prac B+R

7.3.2. Wyzwania inżynierskie

7.4. Konsekwencje wynikające z zarządzania transferem technologii kosmicznych

Zakończenie

Bibliografia

Spis rysunków

Spis tabel