EKONOMICZNE DYLEMATY ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU

Problematyka zrównoważonego rozwoju już od wielu lat należy do najczęściej poruszanych kwestii zarówno na poziomie międzynarodowym, jak i krajowym czy lokalnym. Organizacje międzynarodowe i rządy poszczególnych państw podejmują wysiłki m.in. na rzecz wdrażania reguł i zasad dotyczących ochrony środowiska oraz inicjatyw i przedsięwzięć proekologicznych. Często działania takie zaburzają dotychczasowy model funkcjonowania gospodarki i wymuszają konieczność dokonywania stosownych korekt w prowadzonej polityce. Wymiernym tego przykładem jest wygaszanie najbardziej trujących gałęzi przemysłu i nacisk na pozyskiwanie czystej energii. Stąd też potencjalne zmiany w strukturze gospodarki danego kraju nie powinny zaskakiwać, a być oczekiwaną zmianą. Tymczasem wiele z procesów dostosowawczych do zasad zrównoważonego rozwoju napotyka silny opór nie tylko organizacji związkowych, ale również społeczny, spowodowany głównie widmem utraty pracy i bezpieczeństwa ekonomicznego.

Czy zatem bankructwa i upadłości przedsiębiorstw, które są przecież naturalnym zjawiskiem w gospodarce, a które mogą wynikać z bezpośrednich rozstrzygnięć politycznych decydentów, mogą mieć negatywne konsekwencje dla zrównoważonego rozwoju lub samego postrzegania tej idei? Problem ten jest nie tylko bardzo złożony, ale również niezwykle trudny do zbadania, zwłaszcza gdy nakładają się na niego jeszcze kryzysy gospodarcze czy finansowe, a ostatnio jednostkowe wydarzenia (określane "czarnym łabędziem") w postaci pandemii koronawirusa i choroby COVID-19. W takich sytuacjach dotychczasowe procesy restrukturyzacyjne przedsiębiorstw, które z zasady ukierunkowane są na długotrwałą poprawę przede wszystkim sytuacji ekonomiczno-finansowej podmiotów gospodarczych, a tym samym uchronienie ich przed możliwym bankructwem, nabierają zupełnie innego charakteru. Państwa bowiem zmuszone są podejmować natychmiastowe działania zaradcze i opracowywać programy wsparcia dla przedsiębiorstw najbardziej dotkniętych nieprzewidywanymi wcześniej czynnikami i zjawiskami. Można powiedzieć, że podmioty gospodarcze, które restrukturyzowały się głównie z powodu problemów ekonomicznych i rynkowych, dodatkowo znajdują się w sytuacji zagrożenia dla funkcjonowania całych branż czy sektorów. W takich przypadkach kwestie dostosowywania się czy wdrażania zasad zrównoważonego rozwoju odchodzą na dalszy plan, a zarządzający skupiają się na przetrwaniu przedsiębiorstw. Czy jednak ta przewrotność nie jest wynikiem ułomności systemu instytucjonalnego i przekonania menedżerów o ich większej odpowiedzialności za funkcjonowanie, finansowanie lub ratowanie firm niż za działania z szeroko rozumianego obszaru ekologicznego i społecznego?

Głównym celem monografii jest przedstawienie wybranych aspektów procesów restrukturyzacyjnych, upadłościowych, ale też finansowania i działalności podmiotów w kontekście zrównoważonego rozwoju. Autorzy poszczególnych rozdziałów uwypuklili ponadto własne cele szczegółowe, ukierunkowane na prowadzone przez nich badania.

Monografia składa się z ośmiu rozdziałów. W pierwszym rozdziale autorstwa Pawła Deca i Piotra Masiukiewicza opisano wybrane aspekty zrównoważonego rozwoju oraz odpowiedzialności menedżerów za środowisko i utrzymanie działalności przedsiębiorstwa. Zbadano również postrzeganie przez menedżerów funkcjonowania przedsiębiorstw według zasad zrównoważonego rozwoju. Przeprowadzone wywiady na grupie polskich i portugalskich respondentów uwidoczniły pewne różnice w badanym obszarze.

W rozdziale drugim Paweł Dec i Piotr Masiukiewicz poruszają problematykę systemu instytucjonalnego wsparcia restrukturyzacji przedsiębiorstw. Wymienione zostały cele restrukturyzacji w odniesieniu do zrównoważonego rozwoju oraz dokonano charakterystyki podstawowych aspektów regulacji i podmiotów zaangażowanych w proces wsparcia dla przedsiębiorców. Zaprezentowano również drugą część badań dotyczących opinii menedżerów z Polski i Portugalii na temat funkcjonowania krajowych przepisów w tym zakresie.

Autorki trzeciego rozdziału Anna Grygiel-Tomaszewska i Jolanta Turek poddały analizie społeczną odpowiedzialność emitentów papierów wartościowych jako sygnał wczesnego ostrzegania przed bankructwem lub upadłością przedsiębiorstwa. Omówiono kluczowe cechy i przyczyny bankructwa oraz upadłości, a także możliwości ich predykcji. Wyjaśniona została istota kryteriów ESG (environmental, social i governance) w działalności przedsiębiorstw.

Aleksander Werner w czwartym rozdziale opisał pomoc państwa dla przedsiębiorstw w obecnej sytuacji występowania pandemii koronawirusa. Dokonał przeglądu unijnych regulacji w tym zakresie, a także przedstawił polskie programy określonego wsparcia dla przedsiębiorców.

Następny rozdział, autorstwa Agnieszki Cenkier, dotyczy przesłanek oraz skutków finansowych wykorzystywania kapitału obcego w przedsiębiorstwach. W tym celu przeprowadzono badania empiryczne na grupie spółek wchodzących w skład Giełdowego Indeksu Produkcji. Przeanalizowano również ryzyko finansowe i operacyjne badanych podmiotów.

Natomiast w rozdziale szóstym Jacek Grzywacz i Ewa Jagodzińska-Komar zajęli się kwestią wykorzystywania leasingu w polityce finansowej małych i średnich przedsiębiorstw. Szczegółowo został scharakteryzowany rynek leasingu w Polsce oraz uwidoczniono procesy cyfryzacyjne w tym obszarze. Dodatkowo wskazano na potencjalne kierunki rozwoju usług leasingowych i ich wykorzystanie w ramach zrównoważonego rozwoju.

W rozdziale siódmym Izabela Rudzka zbadała procesy restrukturyzacyjne w jeszcze szerszym kontekście, na przykładzie obszaru mieszkaniowego w Izraelu. Wskazała, że mogą być one elementem samoregulujących się procesów zrównoważonego rozwoju. Przeanalizowano w związku z tym niektóre programy restrukturyzacji mieszkalnictwa w Izraelu.

Ostatni rozdział, autorstwa Hanny Sokół, dotyczy problemu zrównoważonej energetyki wobec wyzwań zrównoważonego rozwoju. Scharakteryzowane zostały główne cele w obszarze efektów zrównoważonej energetyki oraz poddano analizie takie obszary jak produkcja i zużycie energii, a także energochłonność produktu krajowego brutto czy kwestie emisji dwutlenku węgla. Wyjaśniono, jak zmiany polityki energetycznej wpływają na funkcjonowanie podmiotów gospodarczych.

Przedstawione w monografii teksty są wynikiem prac autorów w ramach prowadzonych w Kolegium Nauk o Przedsiębiorstwie w Szkole Głównej Handlowej badań statutowych pt. Przedsiębiorstwo wobec zrównoważonego rozwoju, zadanie badawcze: Restrukturyzacja i bankructwa przedsiębiorstw a wymogi zrównoważonego rozwoju. Autorzy poszczególnych rozdziałów zaprezentowali własne, różne ujęcia omawianych tematów, a niektóre z nich będą kontynuowane i poszerzane w kolejnych latach, tym bardziej, że negatywne konsekwencje pandemii koronawirusa oddziałują na wiele obszarów życia człowieka i funkcjonowanie przedsiębiorstw. Wpływ jej na przyrodę oraz środowisko będzie oceniany w dłuższej perspektywie, ale już teraz w wielu krajach widać pozytywne aspekty ograniczania działalności niektórych sektorów i gałęzi przemysłu oraz praktycznie wstrzymania ruchu turystycznego.

Powstanie niniejszej monografii nie byłoby możliwe bez intensywnej pracy autorów, a także życzliwego wsparcia za strony prorektora SGH, Pana Profesora Romana Sobieckiego oraz dziekana Kolegium Nauk o Przedsiębiorstwie, Pana Profesora Gabriela Główki, za co składam serdeczne podziękowania.

Paweł Dec

Wstęp

Paweł Dec, Piotr Masiukiewicz

Funkcjonowanie przedsiębiorstw zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju

Wprowadzenie

1.1. Wybrane aspekty zrównoważonego rozwoju

1.2. Środowiskowa i biznesowa odpowiedzialność menedżerów

1.3. Realizacja zasad zrównoważonego rozwoju w opinii menedżerów przedsiębiorstw

Zakończenie

Paweł Dec, Piotr Masiukiewicz

System instytucjonalny wsparcia restrukturyzacji przedsiębiorstw

Wprowadzenie

2.1. Cele restrukturyzacji a zrównoważony rozwój

2.2. Podstawowe regulacje i system instytucjonalny restrukturyzacji przedsiębiorstw

2.2.1. Podstawowe regulacje

2.2.2. System instytucjonalny w Polsce

2.3. System podmiotowy wsparcia procesów restrukturyzacyjnych

2.3.1. Instytucje Unii Europejskiej

2.4. Główne podmioty i instytucje

2.4.1. Pomoc ZUS w restrukturyzacji

2.4.2. Ulgi i zwolnienia podatkowe

2.4.3. Agencja Rozwoju Przemysłu

2.4.4. Banki i kasy

2.4.5. Fundusze gwarancji i poręczeń

2.4.6. Sądy arbitrażowe

2.4.7. Doradcy restrukturyzacyjni

2.5. System instytucjonalny w świetle badania własnego

Zakończenie

Anna Grygiel-Tomaszewska, Jolanta Turek

Społeczna odpowiedzialność emitentów papierów wartościowych jako element systemu wczesnego ostrzegania przed bankructwem lub upadłością

Wprowadzenie

3.1. Bankructwo i upadłość jako elementy gospodarki rynkowej

3.2. Przyczyny upadłości przedsiębiorstw

3.3. Wybrane modele przewidywania upadłości oraz analizowane wskaźniki

3.4. Znaczenie kryteriów ESG

Zakończenie

Aleksander Werner

Pomoc państwa przedsiębiorstwom w obliczu COVID-19

Wprowadzenie

4.1. Unijne prawo pierwotne

4.2. Wyjaśnienia Komisji Europejskiej co do pomocy państwa w kontekście COVID-19

4.3. Polskie programy wsparcia oparte na Komunikacie

Zakończenie

Agnieszka Cenkier

Przesłanki i skutki finansowe wykorzystania kapitału obcego w przedsiębiorstwie na przykładzie wybranych giełdowych spółek produkcyjnych

Wprowadzenie

5.1. Kapitał obcy w przedsiębiorstwie - propozycja ujęcia tematu w aspekcie praktycznym

5.1.1. Problemy do rozważenia

5.1.2. Podstawa empiryczna rozważań

5.2. Analiza danych

5.2.1. Kapitał obcy a wartość bilansowa

5.2.2. Ryzyko finansowe a ryzyko operacyjne

5.2.3. Zadłużenie nominalne i ryzyko finansowe a kurs akcji

5.2.4. Zadłużenie nominalne a sytuacja finansowa

5.2.4.1. Zadłużenie a przychody ze sprzedaży i wynik finansowy brutto

5.2.4.2. Zadłużenie a płynność

5.3. Wnioski z analizy danych

Zakończenie

Jacek Grzywacz, Ewa Jagodzińska-Komar

Leasing w polityce finansowej przedsiębiorstw z sektora MŚP - perspektywa zrównoważonego rozwoju

Wprowadzenie

6.1. Rynek leasingu w Polsce

6.2. Cyfryzacja w procesach leasingowych

6.3. Leasing w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw

6.4. Przyszłość rynku leasingu w świetle unijnych rozwiązań

6.5. Leasing w świetle zrównoważonego rozwoju

Zakończenie

Izabela Rudzka

Restrukturyzacja obszaru mieszkaniowego jako element samoregulujących się procesów zrównoważonego rozwoju - przykład Izraela

Wprowadzenie

7.1. Przedsiębiorstwo jako część ogólnej teorii systemu

7.2. Rynek nieruchomości w ogólnej teorii systemów

7.2.1. Rynek mieszkaniowy

7.3. Wybrane programy restrukturyzacji mieszkalnictwa - przykład Izraela

Zakończenie

Hanna Sokół

Zrównoważona energetyka w ramach koncepcji zrównoważonego rozwoju

Wprowadzenie

8.1. Podstawowe cele w koncepcji zrównoważonego rozwoju

8.2. Cele w obszarze efektów zrównoważonej energetyki

8.3. Produkcja energii. Zużycie energii. Energochłonność PKB

8.4. Problemy emisji CO2. Ceny uprawnień do emisji CO2. Ceny energii

8.5. Wpływ zmian polityki energetycznej na funkcjonowanie przedsiębiorstw

Zakończenie

Bibliografia

Spis tabel

Spis rysunków

Spis zdjęć